یادداشت | گدایی محبت از حیوانات در عصر مدرنیته

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، به عقيده اكثر روانشناسان اجتماعي نگهداري از حيوانات وحشي در منزل، نشانه اي از خلأ فرهنگي و پاره اي از عقده هاي روحي و رفتاري و نيز كمبودهايي در زندگي شخصي افراد است به طوري كه آنان با هزاران بهانه واهي همچون تنهايي هاي مدرنيته و بي رحمي هاي روزگار، سعي در سرپوش گذاشتن همنشيني خود به عنوان اشرف مخلوقات با حيوانات وحشي دارند.

بي شک وابستگي عاطفي به حيوانات به ويژه در كودكان و نوجوانان منجر به بروز ضربه هاي روحي شديدي به آنها مي شود و حتي در مواردي از جمله مرگ و دوري از صاحبش، اين ضربات روحي جبران ناپذير خواهد شد.

جامعه شناسان هم در خدمت قرار گرفتن برخي از حيوانات را براي كشفيات پزشكي و مواد مخدر ارزيابي مي كنند، اما بر اين باورند كه هم غذا و همدم شدن با اين جانوران و آنها را با خود به محافل و مراكز عمومي آوردن ضمن آنكه بيانگر كمبود محبت شديد افراد است، از عدم برقراري ارتباط فرد با خانواده و جامعه نيز حكايت مي كند.

در بخش اول این یادداشت همزیستی با حیوانات را از دیدگاه دین و پزشکی بررسی شد در این بخش از دیدگاه روانشناسی بررسی خواهد شد. روانشناسان در بررسی دلایل روی آوردن برخی افراد به همزیستی و ارتباط با حیوانات و کم شدن روابط انسانی دلایلی را ذکر می‌کنند.

بحران شخصیتی، اضطراب، افسردگی، اختلال در عملکرد اجتماعی، دوری از زندگی اصلی بشری و اهداف انسانی و کم شدن روابط عاطفی بین انسان‌ها، موجب روی آوردن افراد به نگهداری از سگ می‌شود تا جایی که برخی افراد به خاطر فرار از تنهایی ترجیح می‌دهند از یک سگ نگهداری کنند و برخی این رابطه را جایگزین خلأهای عاطفی می‌کنند.

دیدگاه ویکتور فرانکل درباره علت روی آوردن مردم به زندگی با حیوانات

افراد به دلیل اینکه برای خود و تنهایی خود مونس و همدمی داشته باشد، به سمت حیوانات پناه می‌برند و آنها را برای خود سنگ صبوری همیشگی می‌پندارند. اگر نیازهای عاطفی فرد مخصوصاً در درون خانواده پاسخ داده شود او به سمت این گونه دلبستگی‌ها گرایش نخواهد یافت.

«ویکتورفرانکل» برای اثبات مشکلات روحی ـ روانی برخی افراد جامعه و چرایی روی آوردن آن‌ها به زندگی با حیوانات و دوری از زندگی اصلی بشری و اهداف انسانی، آن هم در عصر تکنولوژی و پیشرفت، نظریه‌ای را مطرح می‌کند که بر اساس آن پوچ‌گرایی و بی‌هدفی این قبیل افراد محرز است.

فرانکل در این نظریه، انگیزه بشر از زندگی را لذت طلبی و قدرت‌نمایی نمی‌داند بلکه هدف اصلی را معناگرایی معرفی می‌کند. این دیدگاه افرادی را که از مسیر بشری و معناگرایی منحرف شودند بیمار می‌داند و این بیماری را ناشی از بی‌هدفی در زندگی تصور می‌کند[1].

نتایج یک پژوهش که بین 152 نفر از مردم شهر اصفهان صورت گرفت بیان‌گر آن بود که بین دو گروه دارای حیوان خانگی و بدون حیوان خانگی، تفاوت معنی داری در حیطه‌های ارتباط و آمیزش عاطفی وجود دارد؛ به گونه‌ای که افراد دارای حیوان خانگی ارتباطات آشفته‌تر و آمیزش عاطفی کمتری را در رابطه با سایر اعضای خانواده خود تجربه می‌کنند. این نتایج با یافته‌های سیمون وکوهن وکورتیس، هالی و ولف؛ همخوانی دارد.

دیدگاه دکتر کجباف در مورد همزیستی با حیوانات

دکتر کجباف؛ علت آشفتگی بیشتر در افراد دارای حیوانات خانگی در این خانواده‌ها ـ در حیطه ارتباط و آمیزش عاطفی ـ را متأثر از چند مسأله می‌داند، اول اینکه شاید این افراد به واسطه وقت بیشتری که با این حیوانات صرف می‌کنند، کمتر در محیط خانواده و تعاملات عاطفی بین اعضای خانواده خود را درگیر می‌کنند و لزوماً ارتباط چندانی هم با اعضای خانواده خود برقرار نمی‌نمایند.

دوم این که احتمالاً این افراد بنا به دلایل مختلف چالش‌های خاصی را در رابطه با خانواده خود و در تعامل عاطفی با اعضای خانواده خود تجربه می‌کنند و آنان به تبع این چالش‌ها، خود را با این حیوانات سرگرم می‌کنند و این چالش با خانواده؛ به گرایش بیشتر به حیوانات خانگی می‌انجامد[2].

در تحقیق دیگری که به بررسی رابطه نگهداری انواع حیوانات خانگی با ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روانی صاحبان حیوانات توسط اکبری زردخانه و همکارانش انجام شده بیانگر این است که نگهداری حیوانات خانگی نه تنها تاثیری مثبتی در سلامت روانی و جسمی افراد ندارد بلکه در برخی موارد نیز می‌تواند به عنوان جایگزینی برای برخی مشکلات سلامتی باشد. در ایران، سلامت روان صاحبان حیوانات خانگی؛ در مقایسه با افراد فاقد حیوان، پایین‌تر است [3].

چوبینه و همکاران: سلامت روانی در صاحبان حیوانات خانگی کاهش دارد

همچنین در پژوهش چوبینه و همکاران، سلامت روانی در صاحبان حیوانات خانگی در ایران، کاهش نشان داده است که ممکن است داشتن حیوانات خانگی، میزان سلامت روان افراد را کاهش دهد یا اینکه احتمالاً افراد با سلامت روان پایین‌تر، بیشتر اقدام به نگهداری حیوانات کرده باشند.

وجود سطح پایینی از سازش پذیری با ویژگی‌هایی از قبیل پرخاشگری همراه است که این موضوع در مطالعات دیگر نیز مورد تأیید قرار گرفته است کیدر و همکاران (۱۹۸۳) در مطالعات خود دریافتند که صاحبان سگ از پرخاشگری بالاتری برخوردار هستند. همچنین افراد دارای حیوانات خانگی در زیر مقیاس‌های ارتباطی و درگیری عاطفی نسبت به افراد بدون حیوان خانگی مشکلات بیشتری دارند[4].

بنابراین از عوامل مهم گرایش افراد به نگهداری و همزیستی با حیوانات خانگی، مشکلات روحی و عاطفی در آن‌ها است که تربیت خانوادگی سالم، تأمین نیازهای عاطفی و ارتباط مؤثر والدین و فرزندان می‌تواند بستر مناسبی برای پیشگیری از این اختلالات ایجاد کند.

دیدگاه روانشناسان اجتماعی

روابط میان فردی در ضمن دلبستگی ها و تعامل های خانوادگی به وجود می آید. از این رو، به جایگاه دوستی و دلبستگی در میان اعضای خانواده و اهمیت آن پی می‌بریم و هرچه رابطه خویشاوندی نزدیک تر باشد، میزان محبت و دوستی افزون‌تر خواهد بود.[5]

در رواشناسی اجتماعی ثابت شده است که گروه‌های همالان، (همسالان و دوستان) معمولاً با تأثیرپذیری از اندیشه‌ها و نوع نگرش ها و قضاوت‌های همدیگر متأثرند خصوصاً در دوره نوجوانی و جوانی تأثیر همسالان بر فرد بسیار شدید است.

تأثیرپذیری انسان از همنشین از نظر منطق اسلام تا آن حد است که امیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام می‌فرماید: هرگاه وضع کسی بر شما مشتبه شد و دین او را نشناختید به دوستانش نظر کنید، اگر اهل دین و آئین خدا باشند او نیز پیرو آئین خدا است، و اگر بر آئین خدا نباشند او نیز بهره‌ای از آئین حق ندارد.

و براستی گاه نقش دوست در خوشبختی و بدبختی یک انسان از هر عاملی مهمتر است، گاه او را تا سر حد فنا و نیستی پیش می‌برد، و گاه او را به اوج افتخار می‌رساند.

نقش الگوگیری در همزیستی با حیوانات

روانشناسان اجتماعی بر این باورند که نسبت به نقش الگوگیری جوانان نیز باید حساس بود. طبیعی است که از آثار دوستی این است که انسان از رفتار دوستش الگو می‌گیرد و همان شیوه در رفتار و کردار او نیز اثر می‌گذارد.

همان‌گونه که الگوی خوب انسان را به کمال رسانده و از سرچشمه زلال معرفت و هدایت، جرعه‌های نجات‌بخش را به انسان چشانده و سیراب می‌کند، دوست بد و الگوی نامناسب، لجوج و گمراه نیز انسان را در مرداب گناه و آلودگی گرفتار می‌نماید بنابراین لازم است خانواده با تقویت این روحیه و زُدودن احساس خود کم بینی جوانان، آن‌ها را از تقلید کورکورانه از روش‌های زندگی بیگانگان باز دارند.

در این باره امام صادق (ع) می‌فرماید: خداوند به پیامبری از پیامبرانش وحی کرده که به مؤمنان بگو: «لا تَلبِسُوا لِباسَ اَعدائی، وَ لا تَطعَمُوا مَطاعِمَ اَعدائی، وَ لا تَسلُکُوا مَسالِکَ اَعدائی، فَتَکُونُوا اَعدائی کَما هُم اَعدائی؛ لباس دشمنان مرا نپوشید و غذای دشمنان مرا نخورید و به شیوه دشمنان من رفتار نکنید که شما نیز همانند آنان جزو دشمنان من خواهید شد.» [6]

بنابراین لازم است خانواده‌ها روحیه عزّت نفس را در فرزندان ترویج و تقویت کنند تا زمینه پذیرش برنامه‌های فرهنگی دشمن از بین برود.

نقش ارتباط با خویشاوندان در کاهش همزیستی با حیوانات

ارتباط با فامیل و خویشاوندان در کاهش استرس و فشار روحی بسیار مفید است، زیرا کسی که از حمایت خانوادگی و اجتماعی برخوردار نباشد، خود را از نظر روانی بدون پشتوانه می‌بیند.

ولی اگر در مواجهه با حوادث و مشکلات از تکیه گاه فامیلی و حمایت اجتماعی آنها برخوردار باشد، خود را قدرتمند می‌بیند و دچار اضطراب و احساس تنهایی نشده؛ در نتیجه فشار اجتماعی نمی‌تواند به او آسیب برساند.[7].

تاثیرگذاری شبکه‌های اجتماعی، ماهواره و سریال‌ ها و فیلم های غربی نیز نباید غفلت کرد و ارتباط با فرهنگ غرب و مد و فخرفروشی هم در این قضیه بی تأثیر نبوده است. برخی جوان ها با خریداری و نگهداری سگ‌های تزئینی و عروسکی به نوعی قصد دارند خود را تجددگرا و تجددپذیر معرفی کنند.

محققان اجتماعی همچنین بر این باورند، که هم غذا شدن با حیوانات و آنها را با خود به مراکز عمومی آوردن ضمن آنکه نشانگر کمبود محبت شدید افراد است، از عدم برقراری ارتباط فرد با خانواده و جامعه نیز حکایت می‌کند./829/د101/س

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز

منبع: پایگاه فقه حکومتی وسائل

[1] فصلنامه روانشناسی و دین. سال چهارم، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۰، ص ۱۱۳. انسان سالم و ویژگیهای آن از دیدگاه ویکتور فرانکل. مسعود آذربایجانی و...

[2] مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اراک. 83-94، سال 13، شماره 4 (شماره پیاپی 53)، زمستان 1389. مقایسه وضعیت عملکرد خانواده و سلامت روان در افراد دارای حیوان خانگی و

بدون حیوان خانگی در شهر اصفهان در سال.1388 دکتر محمد باقر کجباف و...

[3] مجله تحقیقات دامپزشکی ۱۳۹۰ دوره ۶۶ شماره ۳ صفحه ۲۷۱ – ۲۷۵. سعید اکبری زردخانه و... رابطه نگهداری انواع حیوانات خانگی با ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روانی صاحبان حیوانات.

[4] ارمغان دانش 1386 شماره ۴۶. بررسی وضعیت سلامت روانی و ویژگیهای شخصیتی صاحبان حیوانات خانگی مراجعه کننده به کلینیک دامپزشکی تهران دانشگاه تهران. حمید چوبینه و...

(در این پژوهش که درتعداد ۶۱۲ نفر بررسی شد که 7/30 درصد مشکوک به اختلال سلامت روان بودند، ۲۰ درصد دارای علائم جسمانی، 29/7 درصد دارای اضطراب و 24/3 درصد دارای اختلال در عملکرد اجتماعی و 13/7 درصد دارای افسردگی بودند.

[5] قرابت وخویشی بیشتر به دوستی نیاز دارد تادوستی به قرابت وخویشاوندی (بحا الانوار. مجلسی. ج 74. ص 164 به نقل از روانشتاسی اجتماعی. سالاری فرودیگران. ص 240)

[6] وسایل الشیعه، حر عاملی، ج 4، ص 385. مؤسسة آل البیت علیهم السلام. قم. چاپ: 1409 ق.‌

[7] نشریه پاسداراسلام 1388 شماره 18. نساجی زاده